نقش ماهواره و پیامدهای آن

عصری که در آن هستیم، عصر ارتباطات و سلطه پدیدۀ رسانه بر زندگی انسانهاست. بی گمان برنامه های رادیویی و تلویزیونی موفق شده اند اندیشه ها و باورهای انسانهای بیشماری را تغییردهند. تمدن غرب برای گسترش سکولاریسم هزاران شبکه رادیویی و تلویزیونی تاسیس کرده که شبانه روز برنامه های گوناگونی را هدفمند پخش میکنند. غرب شبکه های ماهواره را با هدف تهاجم فرهنگی راه اندازی کرد.و توانسته جامعه های بسیاری را درگیر بحران کند. ابتدا چنین به نظر می رسید که پیشرفت شبکه های ماهوارهای، پدیده ای مطلوب است و برای تحقق دهکده جهانی، ضرورت دارد. اکنون همگان پس از تجربه اندوزی،دریافته اند برخی پیامدهای منفی این پدیده، به فرهنگ آسیب میرساند. آلوین تافلر، نویسنده و منتقد اجتماعی مینویسد:« تکنولوژی ماهواره و در یگر رسانه های جدید، فرهنگهای ملی را از هم میپاشاند و این ارتباط متقاطع، به هر حال تهدیدی است برای هویت ملی که حکومتها برای مقاصد شخصی خود، سعی در حفظ و انتشار آن دارند.» متأسفانه دستیابی به شبکه های ماهوارهای در کشور ما به سادگی امکانپذیراست. طبق آمار، در سال1377، حدود 35 درصد نوجوانان و جوانان به ماهواره دسترسی داشته اند و روزانه بین دو تا سه ساعت برنامه های شبکه های ماهوارهای را تماشا میکرده اند.بی شک در حال حاضر این آمار چندین برابر شده است. یک آسیب شناس اجتماعی درباره آثار ماهواره بر روی جوانان چنین میگوید:« با وجود این که برنامه های ماهوارها محتوای علمی و آموزنده نیز دارند، امروزه بیش تر جوانان ماهواره را برای استفاده از برنامه علمی اش انتخاب نمیکنند وبیش تر تمایل به دیدن برنامه هایی دارند که آن ها را در برنامه های داخل کشور نمی یابند و در واقع به خاطر برنامه های مبتذل و مستهجن از ماهواره استفاده میکنند که زمینه انحراف و سقوط اخلاقی در این برنامه ها بسیار زیاد است.»

پیامدهای منفی ماهواره

پیامدهای منفی ماهواره را میتوان در موارد زیر خلاصه نمود:

1- تماشای صحنه های مبتذل و مستهجن ، ذهن و اندیشه جوان را تسخیر میکند. جوانی که را به دیدن اینگونه تصویرها عادت کرده، به کار و فعالیت سازنده اجتماعی و اقتصادی بی رغبت است .

2- تماشای ماهواره، نشانه علاقه کم به مطالعه است و به احتمال زیاد، جوان را تنبل و از نظر روانی، منفعل بار می آورد و فعالیت ذهنی را کند و روح او را مسخ میکند، ماهواره، مبلّغ پرخاشگری و ستیزه جویی است.

3- تماشای تصویرها و فیلمهای مبتذل، کم کم جوان را معتاد میکند؛ به گونه ای که اگر روزی سراغ ماهواره نرود، احساس کمبود دارد و زود بی حوصله می شود.

4- دیدن برنامه های ماهواره موجب بلوغ زودرس می شود. اگر نوجوان یا جوانی صحنه های مبتذل ببیند و شرایط ازدواج را نداشته باشد،میکوشد عطش خود را از راههای دیگر فرو نشاند.در این صورت برای وی مشکلات اخلاقی گوناگونی به وجود میآید.

5- ماهواره می تواند افکار جوان را درباره مسائل سیاسی و اقتصادی تغییر دهد.

6- ماهواره واقعیتها را آنطور که باید و شاید به تصویر نمیکشد.شبکه های استعماری مسائل را به گونه ای دیگر نشان می دهند و به افراد مجال اندیشیدن نمیدهند.

7- همانگونه که اعتیاد به مواد مخّدر، ویران گر بنیادهای اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی است، اعتیاد به برنامه های مخرب ماهواره ای نیز ارزشهای اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی را به شدت تهدید میکند.

راهکارهای پیشنهادی

1– وظیفه اصلی مسئولان فرهنگی، ایمن سازی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز با برنامه ریزیهای اساسی برای گسترش شناخت معارف الهی و باورهای اعتقادی و مذهبی در جامعه میسر است که میتواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به عبارت دیگر باید جوانان عزیز را به گونه ای تربیت کرد که آگاهانه و با اختیار کامل از گناه دوری کنند تا بتواند از ماهواره به عنوان برنامه تکمیلی بهره مند شوند.

2 – بی شک محدودآفرینی در استفاده از برنامه های ماهواره بدون جایگزین کردن برنامه های سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه های ملی به نتیجه نخواهد رسید. بنابراین گسترش شبکه های رادیویی و تلویزیونی و توسعه برنامه های گوناگون،باید جزو برنامه های اساسی دولتمردان، به ویژه مسئولان صداوسیما قرار گیرد.

3- تبیین صحیح پیامدهای منفی ماهواه برای جوانان و والدین آنها با بهره مندی از مطبوعات، رسانه ها و انجمن اولیا و مربیان مدرسه ها. ماهواره شما را آگاه می‌کند یا گمراه؟ نیازهای گوناگون و روزافزون انسان‌ها، سبب رشد کمی و کیفی رسانه‌ها شده است. در این میان،پیشرفت‌های غیرمنتظره و نوین در زمینه ارتباطات، به وسیله رادیو، تلویزیون، ماهواره، اینترنت و نظایر آن، دگرگونی های عمیق اقتصادی و اجتماعی را به همراه آورده و این پرسش را پیش روی ما نهاده است که به منظور هم‌گام شدن با آن‌ها و بهره وری مطلوب از آن‌ها، باید چه شیوه ها و ابزارهایی را برگزید تا در جامعه نیز فضایی درخور پذیرش آن‌ها به وجود آید. در این گفتار، بیش‌ترین توجه به ماهواره و نقش آن در جامعه ، بویژه در سال‌های نوجوانی و جوانی معطوف شده است. * ماهواره؛ خوب، بد ماهواره، یکی از رسانه های قدرتمند ارتباط جمعی به شمار می آید . این ابزار، به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، قادر است پیام‌های تصویری را به دورترین نقاط منتقل کند و تعداد بی‌شماری از افراد را در سراسر دنیا مورد خطاب قرار دهد. همچنان که ماهواره می تواند در هشیار کردن، اطلاع‌رسانی و درحوزة پژوهش، سیاست و … نقش مهمی داشته باشد؛ برنامههای تخریبی و نابهنجاری نیز دارد؛ تا جایی که برخی از جامعهشناسان و کارشناسان فرهنگی را برآن داشته تا برای مصونیت جامعهانسانی، بویژه نهاد خانواده چارهاندیشی کنند. بدین ترتیب، تاثیر برنامه‌های این ابزار قدرتمند بر افکار عمومی و عملکرد آن را بویژه از نظر تربیتی و جامعه پذیری نباید از نظر دور داشت. * جالب است بدانید 1.گذراندن وقت بیش‌تر برای تماشای ماهواره، نشان دهنده علاقه کم‌تر به مطالعه است و به احتمال زیاد، فرد را تنبل و از نظر روانی، منفعل بار می آورد، فعالیت ذهنی را کند و روح انسان را مسخ می کند. ماهواره، مبلغ پرخاش‌گری و ستیزه‌جویی است و گاه انسان را به ترس از خشونت واقعی مبتلا می سازد؛ بدین معنا که فرد از جنگ و مبارزه واقعی می‌هراسد. 2. تماشای تصویرها و فیلمهای مبتذل، کمکم انسان را معتاد میکند؛ به گونه ای که اگر فرد روزی به سراغ ماهواره و عکس‌های مبتذل آن نرود، در زندگی خود احساس کمبود می‌کند و حالت کسالت به او دست میدهد. 3. تماشای صحنه‌های مبتذل، ذهن و اندیشهانسان را تسخیر میکند. فردی که خود را به دیدن اینگونه تصویرها عادت داده است، به کار و فعالیت سازنده اقتصادی بی‌رغبت میشود.

4. ماهواره، موجب از بین رفتن حجاب‌های اخلاقی و دینی از بسیاری مسائل، بویژه در زمینه های جنسی و خشونت می شود. در گذشته، دنیای ناشناخته و اسرارآمیز زندگی بزرگسالان، آن‌ها را از کودکان و نوجوانان متمایز می‌ساخت و به عبارت ساده تر، این تفکیک، بر پایه شرم استوار بود. کودکان و نوجوانان، درباره مسائل جنسی، پول، خشونت، بیماری، مرگ و نظایر آن، لب فرو می بستند؛ اما به‌تدریج و با کسب آگاهی های جدید از راه ماهواره، همه آن نوع رازداری ها به فراموشی سپرده می‌شود.

5. بلوغ زودرس، از دیگر پی‌آمدهای دیدن چنین تصویرهایی به شمار می‌رود. به طور طبیعی، اگر نوجوان یا جوانی که چنین صحنه‌هایی را می‌بیند، شرایط ازدواج و تشکیل زندگی زناشویی را نداشته باشد، خواهد کوشید عطش کاذب خود را از راههای دیگر فرو نشاند. این‌جاست که مشکلات اخلاقی دیگری مانند روابط نادرست و… پدید می‌آید.

6. کودکان و نوجوانان، به علت هزینه‌کردن وقت زیادی برای تماشای برنامه های تلویزیونی و ماهواره‌ای که تا پاسی از شب ادامه می یابد، صبح‌ها با تاخیر به کلاس درس می آیند و خواب آلود هستند؛ در نتیجه، بیش‌تر این افراد، عملکرد نامطلوبی در مدرسه دارند.

7. نقش ماهواره در تغییر ماهیت افکار عمومی پیرامون مسائل سیاسی و اقتصادی، قابل توجه است. تصمیم گیری و اظهار نظر افراد در این زمینه ها، برخاسته از احساسات ناشی از تبلیغات است؛ زیرا تماشای تصاویر، قدرت تفکر و تعمق را از فرد سلب می کند و در عوض، روند تصمیم‌گیری او را با احساسات و عواطفی که از تماشای تصاویر به وجود می آیند، تحت تاثیر قرار می دهد.

8. ماهواره، واقعیت‌ها را آن‌طور که باید و شاید به تصویر نمی کشاند. گاهی، بنگاه‌های استعماری و….هستند که مسائل را بزرگ و کوچک می نمایند و به افراد، مجال تامل و تفکر و آزادی بیان جزئیات را نمی دهند؛ زیرا رابطه میان ماهواره و مخاطب، رابطه‌ای یک سویه است و در این فرآیند پیام رسانی، تعیین نوع پیام‌ها و آگاهی ها، در اختیار فرستنده است و گیرنده پیام، به گونه ای خنثی و منفعل آن‌را دریافت می کند.

9. همانگونه که اعتیاد به مواد مخدر، ویران‌گر بنیادهای اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی است، استفاده و اعتیاد به برنامه‌های مخرب ماهواره‌ای نیز ارزش‌های اخلاقی و خانوادگی و اجتماعی را به شدت تهدید می‌کند و بسیاری از افرادی که زمان زیادی از شبانه روز را به تماشای برنامه‌های ضد اخلاقی ماهواره و اینترنت اختصاص می‌دهند، به یقین، از همین راه، به انحراف‌های گوناگون، آلوده می‌شوند.

راهکارهای اصلاحی

الف)رسالت اصلی مسئولان فرهنگی، ایمن‌سازی افراد، بویژه جوانان و نوجوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمنسازی نیز تنها با برنامه ریزی هم‌آهنگ و درازمدت، برای فرهنگسازی دینی، گسترش شناخت معارف الهی و تنومند ساختن باورهای اصیل مذهبی در جامعه، میسر است که می‌تواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به دیگر سخن، نوجوانان باید به گونه‌ای تربیت شوند که آگاهانه و با اختیار کامل، از آلودگی و گناه بپرهیزند. از برخوردهای فیزیکی و محدودیت آفرینی در استفاده از ماهواره و اینترنت و…. نیز تنها باید به عنوان برنامه تکمیلی و یکی از راه‌های ایمن‌سازی، بهره برد.

ب) اگر محدودیتآفرینی در استفاده از برنامه‌های ماهواره، بدون جای‌گزین کردن برنامه‌های سازنده و مورد علاقه جوانان باشد، به نتیجه نخواهد رسید و جوانان به انحراف‌ها و مشکلات دیگری دچار خواهند شد. بنابراین، با انتخاب برنامه‌های مناسب یا جای‌گزین کردن فعالیت‌های دیگر به جای تماشای برنامه های ویران‌گر ماهواره‌ای، می‌توان از پی‌آمدهای منفی آن‌ها پیش‌گیری کرد.

ج) باید برای رشد فرهنگ اسلامی در جامعه، تلاش شود. در این راه، از روش‌های زیر می‌توان بهره گرفت: * عمل به ارزش‌های مکتبی و ملی از جانب مسئولان نظام * برداشتن محدودیت‌های غیرضروری در زمینه‌های گوناگون، تا آن‌جا که به رواج ضد ارزشها نیانجامد * تهیه فیلم‌هایی با موضوع‌های متناسب با تعلیم و تربیت اسلامی * ارایة برنامه‌های مناسب از تلویزیون * تهیةنوارهای ویدیویی مجاز و…

تهیه کننده:محسن عمرانی و سبحان مسلمی