موانع علم حقیقی یا نور حكمت، كه همان علمی است كه خداوند در دل هر كس كه بخواهد قرار می‌دهد و با تحصیل و آموزش و تفكر حاصل نمی‌گردد، بلكه نورٌ یقذفهُ الله فی قلبِ مَن یشاء می‌باشد، این موانع خود بر دو دسته‌اند:

1. حجب ظلمانی (گناهان): كه آئینه دل را تیره و تار و جان را بیمار می‌سازد و آدمی را از دانش حقیقی بی‌بهره می‌كند، هر چند دارای مراتب بالائی از علوم رسمی باشد.

2. حجت نورانی: حجابهائی كه خود از سنخ نور هستند و تعلق به نشئه مجرّدات تامّه و شهود آن عالم دارند كه در مناجات شعبانیه از آنها به «حجب النور» تعبیر شده است،[1]

آن چنانكه نور خورشید مانع از رؤیت حقیقت و مركز خورشید است با اینكه خود از سنخ نور و روشن كننده هستند، حجابهای نورانی هم مانع از ادراك درجات بالای حقیقت هستی هستند. حضرت امام (ره) در توضیح حجب نورانی و ظلمانی می‌فرماید: «توجه به غیر خدا انسان را به حجابهای ظلمانی و نورانی محجوب می‌نماید. كلیه امور دنیوی اگر موجب توجه انسان به دنیا و غفلت از خداوند متعال شود، باعث حجب ظلمانی می‌باشد و اگر دنیا وسیله توجه به حقّ و رسیدن به دار آخرت (كه دار التشریف است) باشد حجابهای ظلمانی به حجب نورانی مبدّل می‌گردد و كمال انقطاع آن است كه حجب ظلمانی و نورانی پاره و كنار زده شود تا به مهمانسرای الهی كه معدن عظمت است بتوان وارد گردید.»[2] موانع و آفات ذكر شده در این مقاله بیشتر مربوط به علوم از قسم دوّم و سوّم می‌شود، گرچه برخی از آفتها برای تمام علوم آفت به شمار می‌رود و عالم را از مسیر صحیح به كژ راهه‌ می‌كشاند و یا او را از اشعه‌های حیات بخش خورشید معرفت بی‌نصیب می‌گذارد.

[1] . كتاب سیمای علم و حكمت در قرآن و حدیث، محمدی ری شهری، دار الحدیث، چ اول، ص 97.

[2] . جهاد اكبر، امام خمینی، ص 30، (چ چهارم، پائیز 1374، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)).