تبلیغ موثر از منظر امام خمینی(ره)

- ذکر ملایمت ها و رحمت ها

نکته ای که در سخنان امام خمینی ره وجود دارد توجه به ذکر نکات لطیف و خوشایند به جای نکات خشن و سخت است. گاهی اوقات دیده می شود که برخی مبلغان فقط به جنبه های سخت دین اشاره دارند و از ذکر ملاطفت های دین خودداری می کنند. روایتی در تفسیر درالمنثور از ابن عباس در ذیل آیه شریفه : یا أیها النبى إنّا أرسلناك شاهداً ومبشراً ونذیراً[1] نقل شده است: وقد كان رسول اللَّه‏صلى الله علیه وآله أمر علیاً ومعاذاً أن یسیرا إلى الیمن ( از جاهایى كه به وسیله مبلغان اسلام ایمان آوردند و به آنجا لشكركشى نشد) فقال: انطلقا فبشّرا ولا تنفّرا ویسّرا ولا تعسّرا وقد أنزل اللَّه علىّ ( یا أیّها النبى انا ارسلناك شاهداً ومبشراً ونذیراً وداعیاً إلى اللَّه بإذنه وسراجاً منیراً). ” پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله به على‏علیه السلام و معاذ امر فرمود كه به یمن بروند و فرمود: بروید و بشارت دهید و تنفّر ایجاد نكنید و آسان بگیرید و سخت‏گیرى نكنید چرا كه خداوند بر من نازل فرمود: اى پیامبر ما تو را گواه فرستادیم و بشارت دهنده و بیم دهنده و تو را دعوت‏كننده به سوى خدا به فرمان او قرار دادیم و چراغى روشنى‏بخش. مشاهده می کنید که رسول اکرم صلی الله علیه و آله به مبلغان می فرمایند که تنفر ایجاد نکرده و آسان بگیرید. اسلام دین رحمت است نه دین مشقت و سختی و تنفر. مبلغ دین باید توجه داشته باشد که مبادا چهره ای خشن و ناملایم از دین نشان دهد، بلکه باید خوبی ها، زیبایی ها، لطافت ها و رحمت هارا همیشه بیان کند تا تبلیغ وی اثرگذارتر باشد. امام خمینی ره علیه یکی دیگر از عوامل موثر در تبلیغ دین را همین مسئله می شمارند و می فرمایند: “ملایمت و جهت رحمت بیشتر از جهت خشونت تأثیر می‏کند. من در زمان اختناق رضاخانی وقتی در مدرسه فیضیه صحبت می‏کردم، آنگاه که از جهنم و عذاب الهی بحث می‏کردم همه خشکشان می‏زد، ولی وقتی از رحمت حرف می‏زدم می‏دیدم که دلها نرم می‏شود و اشکها سرازیر می‏گردد و این تأثیر رحمت است."[2]

- تبلیغ همراه با معنویات

دین اسلام همیشه همراه با معنویات و رابطه عمیق بنده با خداوند بوده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: « وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنكاً وَ نحَْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ أَعْمَى[3] و هركس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت.» از این آیه استفاده می شود كه روی گردانی از یاد خدا زندگی سخت و پرمشقتی را به دنبال داشته و مانع از رسیدن انسان به سعادت و خوشبختی است. اصولا تنگى زندگى بیشتر به خاطر كمبودهاى معنوى و نبودن غناى روحى است، به خاطر عدم اطمینان به آینده و ترس از نابود شدن امكانات موجود، و وابستگى بیش از حد به جهان ماده است، و آن كس كه ایمان به خدا دارد و دل به ذات پاك او بسته، از همه این نگرانیها در امان است‏.[4] مبلغان دین و روحانیون مبلغ باید از معنویات بیش از بیش استفاده کنند، هم خود را بسازند و هم مردم را. روحانی اگر خود به دنبال معنویات نباشد نمی تواند مردم را نیز دعوت به خدا و رابطه معنوی با او کند. پس برای اثرگذاری در کلام تبلیغی باید هم مبلغ معنوی باشد و هم کلام وی از معنویات سرشار باشد. امام خمینی معنویات را اساس اسلام معرفی می کند و شرط تبلیغ می داند؛ “البته تبلیغات باید بر اساس معنویات باشد، معنویات اساس اسلام است. سعى كنید معنویات را زیاد كنید و از تشریفات تا آنجا كه مقدور است بكاهید."[5]

- دلسوزی

قرآن کریم در مورد رسول اکرم صلی الله علیه و آله که اولین و بزرگتری مبلغ اسلام بوده اند می فرماید: «لقد جائکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمۆمنین رۆوف رحیم »; [6] «قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت ]شما حریص، و نسبت به مۆمنان، دلسوز مهربان است.» تبلیغ بدون دلسوزی فایده ای ندارد. مبلغ باید از عمق جان دلش برای گمراهان بسوزد و برای آن ها از این بابت که مسیر را اشتباه می پیمایند، غمگین باشد. شفقت و مهربانی مصنوعی نمی تواند کارساز باشد و مردم را از مبلغ دور می سازد. مبلغ باید با عشق به کار خود ادامه دهد، در غیر اینصورت تبیلیغ برای او یک کار اداری و رفع تکلیف خواهد بود. روشن است که اگر تبلیغحالت شفقت و دلسوزی به خود گیرد، کارسازتر و مۆثرتر خواهد افتاد زیرا:

1. مبلغ محبوب قلوب مردم می شود; 2. تبلیغ از روی حقد، کینه، دشمنی و ستیزه جویی نیست; 3. برای پول - شهرت و دنیا نمی باشد; 4. برای آزار و اذیت یا تحکم و فرمان دادن نیست; 5 . از روی خودخواهی، غرور و حقیر پنداشتن دیگران نیست; 6. برای صرف انجام وظیفه نیست و فراتر از آن است; 7. امری انسانی، الهی و از سر نوع دوستی و خیرخواهی است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله آنقدر برای مردم دلسوز بود که وجود مبارکشان را بخاطر مردم جاهل و گمراه به زحمت می انداختند و بسیار ناراحت می کردند. از این رو خداوند متعال در آیه دیگری می فرماید: این قدر خود را به زحمت نیفکن . ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که تو را به مشقت اندازیم : «مَا أَنزَلْنَا عَلَیْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى»[7] همچنین در مورد حضرت هود به عنوان یکی از مبلغان بزرگ خداوند آمده است؛ أُبَلِّغُكُمْ رِسَالاتِ رَبِّی وَأَنَاْ لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ"[8] ” پیامهاى پروردگارم را به شما مى‏رسانم و براى شما خیر خواهى امینم” امام خمینی ره نیز با اشاره به این موضوع مهم می فرماید: “ما فرض می‌کنیم که شما در محل که رفتید، بعضی از اشخاص منحرف هستند - پیغمبر اکرم - صلی الله علیه و اله و سلم - برای همینها غصه می‌خورد. برای همین مردم منحرف غصه می‌خورد! لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفسَکَ [9] [از] آنکه مۆمن نشدند همچو غصه‌ای که مثل اینکه می‌خواهی خودت را بکشی!"[10] مبلغ باید فردی دلسوز و مهربان باشد تا برای هم نوع خود که انسانی ست فطرتا پاک اما راه را گم کرده است، مبلغی موثر باشد. یک روحانی باید راه رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در مسیر تبلیغی خود پیش بگیرد و برای مردم دلسوزی کند. برایشان دعا و استغفار کند و هر آنچه را از دین می داند با زبانی نرم و لطیف برایشان بگوید تا بتواند ایشان را به راه راست بازگرداند. بدون دلسوزی و شفقت نمی توان تأثیرگذار بود. تأثیر در امر تبلیغ دین مستلزم قلبی مهربان و دلسوز است.

پی نوشت ها:

[1] سوره فتح، آیه 8.

[2] صحیفه نور، ج 18، ص153.

[3] طه ، آیه 124 [4] ناصر، مکارم شیرازی ودیگران،برگزیده تفسیر نمونه ، ج 3 ،ص 148.

[5] صحیفه نور، ج18، ص80.

[6] توبه / 28.

[7] طه /2

[8] اعراف، 68.

[9] شعرا، 3.

[10] صحیفه نور، ج7، ص227.

منابع: صحیفه نور