اما در باره حضور این زنان در حادثه عاشورا بیشتر به محور«پیام رسانى»باید اشاره كرد جهات دیگرى كه فهرست وار به آنها اشاره مى‏شود كه هر كدام مى‏تواند به عنوان«درس»مورد توجه باشد:

ـمشاركت زنان در جهاد.

شركت در جبهه پیكار و همدلى و همراهى با نهضت مردانه امام حسین و مشاركت در ابعاد مختلف آن از جلوه‏هاى این حضور است.چه همكارى طوعه در كوفه با نهضت مسلم،چه همراهى همسران برخى از شهداى كربلا،چه حتى اعتراض و انتقاد برخى همسران سپاه كوفه به جنایتهاى شوهرانشان مثل زن خولى.

-آموزش صبر.

روحیه مقاومت و تحمل زنان به شهادتها در كربلا درس دیگر نهضت بود.اوج این صبورى و پایدارى در رفتار و روحیات زینب كبرى«ع»جلوه‏گر بود. ـپیام رسانى.افشاگریهاى زنان و دختران كاروان كربلا چه در سفر اسارت و چه پس از بازگشت به مدینه.پاسدارى از خون شهدا بود.سخنان بانوان،هم به صورت خطبه جلوه داشت،هم گفتگوهاى پراكنده به تناسب زمان و مكان.

ـروحیه بخشى.

در بسیارى از جنگها حضور تشویق آمیز زنان در جبهه،به رزمندگان روحیه مى‏بخشید .در كربلا نیز مادران و همسران بعضى از شهدا این نقش را داشتند.

-پرستارى.

رسیدگى به بیماران و مداواى مجروحان از نقشهاى دیگر زنان در جبهه‏ها، از جمله در عاشوراست.نقش پرستارى و مراقبت حضرت زینب از امام سجاد«ع»یكى از این نمونه‏هاست (3). ـمدیریت.بروز صحنه‏هاى دشوار و بحرانى،استعدادهاى افراد را شكوفا مى‏سازد.نقش حضرت زینب در نهضت عاشورا و سرپرستى كاروان اسرا،درس«مدیریت در شرایط بحران»را مى‏ آموزد .وى مجموعه بازمانده را در راستاى اهداف نهضت،هدایت كرد و با هر اقدام خنثى كننده نتایج عاشورا از سوى دشمن،مقابله نمود و نقشه‏ هاى دشمن را خنثى ساخت.

ـحفظ ارزشها.

درس دیگر زنان قهرمان در كربلا،حفظ ارزشهاى دینى و اعتراض به هتك حرمت خاندان نبوت و رعایت عفاف و حجاب در برابر چشمهاى آلوده است.زنان اهل بیت،با آنكه اسیر بودند و لباسها و خیمه‏ هایشان غارت شده بود و با وضع نامطلوب در معرض دید تماشاچیان بودند،اما اعتراض كنان،بر حفظ عفاف تأكید مى ‏ورزیدند.

ام كلثوم در كوفه فریاد كشید كه آیا شرم نمى‏كنید براى تماشاى اهل بیت پیامبر جمع شده‏ اید؟ وقتى هم در كوفه در خانه ‏اى بازداشت بودند،زینب اجازه نداد جز كنیزان وارد آن خانه شوند .در سخنرانى خود در كاخ یزید نیز بر اینگونه گرداندن بانوان شهر به شهر،اعتراض كرد:«امن العدل یابن الطلقاء تخدیرك حرائرك و امائك و سوقك بنات رسول الله سبایا قد هتكت ستورهن و ابدیت وجوههن یحدو بهن الأعداء من بلد الى بلد و یستشرفهن اهل المناهل و المعاقل و یتصفح وجوههن القریب و البعید و الغائب و الشهید…» (4)و نمونه‏ هاى دیگرى از سخنان و كارها كه همه درس ‏آموز عفت و دفاع از ارزشهاست.

ـتغییر ماهیت اسارت.

اسارت را به آزادى بخشى تبدیل كردند و در قالب اسارت،به اسیران واقعى درس حریت و آزادگى دادند.

ـ عمق بخشیدن به بعد عاطفى و تراژدیك كربلا.

گریه ‏ها،شیونها،عزادارى بر شهدا و تحریك عواطف مردم،به ماجراى كربلا عمق بخشید و بر احساسات نیز تأثیر گذاشت واز این رهگذر،ماندگارتر شد.

پى ‏نوشتها

1ـزندگانى سید الشهدا،عمادزاده،ج 2،ص 124،به نقل از لهوف،كبریت احمر و انساب الأشراف . 2 ـهمان،ص .236-3 .ـدر این زمینه ر.ك:مقاله«درسهاى امدادگرى در نهضت عاشورا»از مؤلف(مجله پیام هلال،شماره 26،شهریور1369). ـ4 عوالم(امام حسین)،ص 403،حیاة الامام الحسین،ج 3،ص .3780 فرهنگ عاشورا صفحه 195 منبع : پایگاه اطلاع رسانی پاسخگویی به شبهات دینی