تکلیف کودکان و دیوانگان در قیامت

جایگاه افراد سفیه و دیوانه و نیز كودكان در قیامت چگونه است؟

این موضوع چگونه با عدل خداوند سازگار است ؟ زیرا آنان در دنیا به سبب محرومیتهای ذاتی نتوانسته اند به كمال خداوندی برسند و در قیامت نیز رضوان الهی را درك نخواهند كرد؟ سخن امام (ره) ابتدا باید توجّه داشت که ملاک تکلیف، عقل و بلوغ است و اگر یکی از این دو نباشد، تکلیف نیز نخواهد بود و وقتی تکلیف نباشد، حساب ثواب و عقاب نیز نخواهد بود. همه ی گروههایی که به نحوی قصور دارند(نه تقصیر)،جزء مستضعفان شمرده می شوند که رحمت الهی شامل آنها نخواهد شد و این بدین معنا نیست که آنها در رتبه ی بهشتیانی قرار دارند که با اعمال و تلاش خویش به بهشت رسیده اند ؛ بلکه به این معناست که اجمالاً به بهشت راه می یابند و به تعبیر امام خمینی(ره): “این طور نیست که در جهنم را باز کنند و هر کس باقی ماند به جهنم بیندازند.افراد بسیار کمی به جهنم می روند همان طور که افراد کمی هم به مراتب بالای بهشت راه می یابند."(1) امام خمینی در مورد این افراد توضیح می دهد: “اینها به لحاظ مراتب ادراکی مانند حیوانات هستند و لذا سعادت و شقاوت آن چنانی برایشان مطرح نیست. بلکه فقط قوای حیوانی وجودشان به فعلیت می رسد گرچه بالقوه از حیوانات دیگر عالی ترند. اینها مطابق آیه ی -و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولاً-(2) جهنمی نخواهند بود و در حقیقت می توان گفت که به حد سعادت برزخیه ی حیوانیه می رسند ،نه سعادت عقلانیه"(3) چند نکته راجع به تکلیف کودکان و دیوانگان 1. تفاوت استعدادها و قابلیت ها میان موجودات و انسان ها اجتناب ناپذیر است و از نشانه های حكمت و عدالت خداست. زیرا اگر قرار بود همه انسان ها دارای یك نوع استعداد و قابلیت بودند نظام جهان استوار نمی شد و زیبایی ها و زشتی ها نمایان نمی شد. 2. تفاوت انسان ها و موجودات در بهره گیری از استعدادها و امكانات به سه عامل بستگی دارد: الف. عوامل وراثتی و ژنتیكی ب. عوامل محیطی ج. اختیار و تلاش آدمی تأثیرگذاری این عوامل مطابق استواری نظام جهان است و این همان حكمت خداست. ملاک تکلیف، عقل و بلوغ است و اگر یکی از این دو نباشد، تکلیف نیز نخواهد بود و وقتی تکلیف نباشد، حساب ثواب و عقاب نیز نخواهد بود 3. به هر دلیلی اگر انسانی از امكانات و استعدادها كمتر برخوردار بود انتظار كمتری از او در دنیا و آخرت می باشد و این مطابق عدالت خداست. 4. معلولیت ها و نقص ها یا به جهت بی احتیاطی، تقصیر و ظلم دیگران است. و یا به جهت بی احتیاطی و تقصیر خود افراد است. بر اساس نظام مندی جهان و «حكمت خدا» كسانی كه اصول زندگی و احتیاطات رفتاری را رعایت كرده اند نتیجه خوبی و خوشبختی آن را می ببینند و آنها كه رعایت نكرده اند زجر و بدبختی را بچشند. و از جهت «عدالت خدا» اگر مقصر خود افراد باشند كه مكافات عمل خود آنهاست و اگر مقصر دیگرانند خداوند به میزان توانمندی و شرایط آنها، تكلیف و انتظار از آنها خواهد داشت. و به همین جهت در روایت آمده كه خداوند 70 گناه را بر جاهل می آمرزد كه یكی را بر عالم نمی آمرزد و یا كسی كه مریض و ناتوان است خداوند از او انتظار روزه و حج ندارد. آیات و روایات وارده در این باره در حدیثی می خوانیم: “…اما انّی ایاک امُرُ و ایاک انهی و ایاک معاقب و ایاک اثیب;(4) خدای متعال به عقل فرمود:… همانا روی امر و نهی من با توست و کیفر و پاداشم به حساب توست.” درباره ی سرنوشت کودکان نابالغ و دیوانگان در قیامت، روایات گوناگونی نقل شده است و آنچه در مجموع از آنهااستفاده می شود این است که کودکان مۆمنان، در قیامت، به لطف و عنایت پروردگار، به آنها ملحق شده و راهی بهشت خواهند شد.(5) و براساس برخی تفسیرها در مورد این آیه شریفه معلوم می شود که کودکان مۆمن نیز وارد بهشت می شوند.: “وَالَّذِینَ اَّمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُم بِإِیمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ;(6) و آنها که ایمان آوردند و فرزندانشان به پیروی از آنان ایمان اختیار کردند، فرزندانشان را در بهشت به آنها ملحق می کنیم.” به هر دلیلی اگر انسانی از امكانات و استعدادها كمتر برخوردار بود انتظار كمتری از او در دنیا و آخرت می باشد و این مطابق عدالت خداست در عالم برزخ نیز کودکان انسانهای با ایمان از حمایت پروردگار، برخوردارند و بر اساس برخی روایات، نگهداری از آنها به برخی از انبیا واگذار می شود.(7) در روایات، درباره ی کودکان کفار اختلاف هایی دیده می شود که بررسی آنها از مجال این پاسخ نامه خارج است، ولی آنچه بر آن اتفاق است، این است که آنها در قیامت معذّب نخواهند بود و چنان که قرآن می فرماید: “وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اخریَ;(8) و هیچ کس بار گناه دیگری را بر ندارد.” گناهان پدران و مادرانشان را بر عهده ی آنان نخواهند گذاشت.(9) نیر به بیان روایاتی، کودکان کفار در قیامت آزمایش می شوند و اگر از آزمایش سرافراز بیرون آمدند، نیک بخت و چنانچه شکست خورده و از فرمان الهی سرپیچی نمایند، به دوزخ خواهند افتاد.(10) درباره ی سرنوشت کودکان کفار روایات گوناگون است; از جمله، بر اساس برخی روایات آنهابه بهشت خواهند رفت و به روایات دیگر، راهی جهنم خواهند شد، ولی آتش جهنم آنها را نخواهد آزرد، همان گونه که آتشِ نمرود حضرت ابراهیم را نیازرد.(11) دیوانگان نیز که در حکم کودکان می باشند، مانند آنها در قیامت معذَّب نخواهند بود و به نقل برخی از دانشمندان شیعی، همه آنها و یا برخی از آنها به بهشت خواهند رفت.(12) اما کیفیت و چگونگی برخورد با آنها به تفصیل در روایات بیان نشده است. کلام آخر: آن چه مهم است خداوند در روز قیامت به هر كس آن چه لیاقت اوست می دهد و او هم به آن امكانات و لذت ها راضی می باشد. پی نوشتها:

1-معاد از دیگاه امام خمینی،(تبیان،ج3) ص326.

2-اسراء ،آیه 15.

3-معاد از دیدگاه امام خمینی ،ص323-329.

4-اصول کافی، ، ج 1، حدیث 1 5-بحارالانوار، ، ج 5، ص 289 - 296، باب 13.

6-طور، آیه 21

7- بحارالانوار، ج 5، ص 293 - 294.

8- انعام،164 9-من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 491 – 492.

10- بحارالانوار، ج 25، ص 295، حدیث 22

11- همان، ج 5، ص 296 - 297

12-اوائل المقالات، شیخ مفید، ص 94.